Kiedy klient w Niemczech zleca rzemieślnikowi wykonanie usługi, z reguły dochodzi do zawarcia między nimi umowy o dzieło (niem. Werkvertrag). Charakteryzuje się ona tym, iż wykonawca zobowiązuję się w niej nie tylko do starannego wykonania czynności, lecz również do spełnienia konkretnego, ustalonego wcześniej świadczenia. Ustalenia pomiędzy rzemieślnikiem a drugą stroną umowy zasadniczo nie ograniczają się wyłącznie do przeprowadzenia fachowych robót lub zrealizowania pozycji wyszczególnionych w przedmiarze. Jest on też zobowiązany do wytworzenia „dzieła” stanowiącego cel wykonywanych przez niego czynności.

Umowa o dzieło w Niemczech nie jest zleceniem

Jeśli przykładowo rzemieślnik otrzymuje zlecenie położenia dachu, musi on go nie tylko pokryć, lecz również zadbać o to, aby był szczelny. Ostatecznie nie są więc ważne poczynione starania, lecz pełne wykonanie ustalonego dzieła. W § 631 i kol. niemieckiego kodeksu cywilnego (BGB) rzemieślnik jest nazywany przedsiębiorcą, natomiast druga strona umowy – zamawiającym. Natomiast w praktyce bardzo często używane są określenia „zleceniodawca” i „zleceniobiorca”, do czego przyczynia się między innymi nazewnictwo użyte w części B znormalizowanych warunków zlecania i wykonywania robót budowlanych (VOB/B). W związku z tym umowa o dzieło w Niemczech czasem nazywana jest po prostu „zleceniem”.

Umowa o dzieło w Niemczech nie jest umową o wykonanie określonej pracy ani umową o wykonanie i dostawę dzieła

Ważne jest również dokonanie rozgraniczenia pomiędzy umową o dzieło a umową o wykonanie określonej pracy oraz umową o wykonanie i dostawę dzieła. Istnieją pewne podobieństwa pomiędzy umową o dzieło a umową o wykonanie określonej pracy (niem. Dienstvertrag). Zasadnicza różnica między nimi polega na tym, iż osoba wykonująca pracę zobowiązana jest jedynie do starannego zrealizowania swoich czynności, bez konieczności spełnienia świadczenia. Przykładowo: osoba zatrudniona w handlu detalicznym nie jest zobligowana do sprzedania konkretnych towarów, lecz jedynie do starannego prowadzenia sprzedaży. Bardzo podobne są również umowa o dzieło oraz umowa o wykonanie i dostawę dzieła (niem. Werklieferungsvertrag). Ich rozgraniczenie jest szczególnie ważne, gdyż przepis wynikający z § 650 kodeksu cywilnego zakłada, że przy umowie o wykonanie i dostawę dzieła mają zastosowanie uregulowania dotyczące umowy kupna-sprzedaży. Rozróżnienie to jest ważne z jeszcze innego powodu. Przy umowach sprzedaży produktów i usług w Niemczech w zakresie tzw. transakcji handlowych obowiązuje bowiem obowiązek sprawdzenia i ewentualnego zakwestionowania towaru.

Rozgraniczenie umowy o dzieło oraz umowy o wykonanie i dostawę dzieła

Zleceniodawca musi więc niezwłocznie zweryfikować i w razie potrzeby zakwestionować otrzymany towar, aby nie stracić przysługujących mu praw wynikających z gwarancji i rękojmi. Rozgraniczenie umowy o dzieło oraz umowy o wykonanie i dostawę dzieła w praktyce może okazać się dość trudne. Zgodnie z postanowieniami ustawowymi przedmiotem umowy o wykonanie i dostawę dzieła jest dostarczenie wyprodukowanych/wytworzonych rzeczy ruchomych. W przypadku tego rodzaju umowy na pierwszym planie znajduje się więc przeniesienie własności w odniesieniu do danej rzeczy. Dodatkowe usługi, jak na przykład montaż, odgrywają jedynie podrzędną rolę. Przykładem może być umowa na wykonanie, dostarczenie i montaż kuchni w zabudowie, w przypadku której zobowiązanie do montażu będzie miało drugorzędne znaczenie. Dodatkowo wcześniej orzekano już, że np. dostawa i montaż drzwi stanowią „tylko” umowę o wykonanie i dostawę dzieła, nawet jeśli koszty montażu stanowią mniej niż 5% całej wartości umowy. Przykłady te pokazują, że działalność rzemieślnicza może opierać się „tylko” na umowie o wykonanie i dostawę dzieła, czego skutkiem będzie obowiązywanie prawa kupna-sprzedaży. Należy zwrócić uwagę, że w odniesieniu do umów o dzieło zawartych po 1 stycznia 2018 mogą obowiązywać dodatkowe, specjalne uregulowania.

Specyfika umów o dzieło w prawie umów budowlanych

Otóż w § 650 i kol. kodeksu cywilnego zawarte są w szczególności uregulowania dotyczące umów budowlanych, przedstawiające nowe przepisy szczegółowe. § 650 kodeksu cywilnego zawiera więc szczegółową definicję umowy budowlanej. Zgodnie z nią umowa budowlana jest umową o stworzenie, odrestaurowanie, usunięcie bądź przebudowę budowli, infrastruktury zewnętrznej lub ich części. Umowa budowlana może mieć też zastosowanie w przypadku konserwacji budowli, jeśli wykonywane dzieło jest istotne dla jej konstrukcji, dalszego istnienia czy też użytkowania zgodnie z przeznaczeniem. W § 650a kodeksu cywilnego zawarte są z kolei uregulowania specyficzne dla umów budowlanych. Przykładowo paragrafy od 650b do 650d zawierają postanowienia dot. zmiany zakresu usług i wynikającej z niej konieczności dopasowania wynagrodzenia. Paragrafy 650i do 650n kodeksu cywilnego odnoszą się do specjalnych regulacji w zakresie konsumenckich umów budowlanych. Określają one formę, treść oraz możliwości odstąpienia od umowy, jak również zawierają postanowienia dotyczące zabezpieczenia prawa do wynagrodzenia oraz obowiązku sporządzenia i wydania dokumentacji przez rzemieślnika. W przypadku umów o dzieło, zawartych po 1 stycznia 2018 i zawieranych obecnie, należy każdorazowo sprawdzić, czy mamy do czynienia z umową budowlaną, dla której zastosowanie będą mieć § 650a i kol. kodeksu cywilnego. Jeśli nie, zasadniczo obowiązywać będzie tylko ogólne prawo umów o dzieło (§ 631 do 650 kodeksu cywilnego).