Czym jest praca zmianowa? Tak definiuje ją austriackie prawo

Praca zmianowa (niem. Schichtarbeit) występuje wszędzie tam, gdzie działalność zakładu lub instytucji trwa znacznie dłużej niż standardowe osiem godzin dziennie. Ponieważ jedna osoba nie może (ani nie powinna) wykonywać pracy przez cały ten czas, godziny robocze dzielone są na zmiany.

Jeśli zakład funkcjonuje przez 16 godzin na dobę, organizuje się dwie zmiany. W przypadku pracy przez 24 godziny potrzebne są trzy zmiany. Typowe godziny pracy w takim systemie to:

• Zmiana poranna: 6:00–14:00 (Frühschicht)
• Zmiana popołudniowa: 14:00–22:00 (Spätschicht)
• Zmiana nocna: 22:00–6:00 (Nachtschicht)
  

Wyróżniamy także różne modele organizacji pracy zmianowej:

• Nieciągły system zmianowy – praca trwa tylko w określonych godzinach, najczęściej obejmuje zmianę poranną i popołudniową, ale nie nocną.
• Ciągły system zmianowy – praca trwa całą dobę, także w nocy.

System ciągły dzieli się dalej na:

• System półciągły – praca w nocy, ale z przerwą w weekendy,
• System całkowicie ciągły – praca przez całą dobę, przez siedem dni w tygodniu, także w święta.

Aby przestrzegać przepisów dotyczących czasu pracy i przerw obowiązujących w Austrii, zakłady stosujące system całkowicie ciągły zwykle organizują pracę według cztero- lub pięciozmianowego harmonogramu.

Pracownicy mogą pracować w stałych zmianach (np. zawsze nocnych) albo w systemie rotacyjnym, czyli zmieniać zmiany co tydzień: tydzień rano, tydzień po południu, tydzień w nocy.

Kto pracuje w systemie zmianowym?

Praca zmianowa nie ogranicza się wyłącznie do ratowników czy lekarzy. Oto przykładowe branże, gdzie taka organizacja pracy jest normą:

• Straż pożarna
• Policja
• Wojsko
• Szpitale i domy opieki
• Elektrownie
• Zakłady karne
• Przemysł (spożywczy, chemiczny, farmaceutyczny)
• Motoryzacja
• Gastronomia
• Ochrona
• Transport publiczny
• Spedycja i logistyka
• Call center
  

Kto może pracować na zmiany, a kto nie?

Praca zmianowa regulowana jest przez austriacki kodeks pracy oraz układy zbiorowe, które określają również zasady wynagrodzenia. Młodzież od 16. roku życia może co dwa tygodnie pracować na zmianie popołudniowej do godziny 22:00. Osoby od 15. roku życia mogą rozpocząć pracę już od godziny 5:00 rano, jeśli nie mają innego sposobu dotarcia do zakładu (np. są uzależnione od transportu firmowego). Praktykanci w piekarniach mogą pracować od 4:00 rano, o ile wynika to z programu nauczania.

Kobiety w ciąży i matki karmiące co do zasady nie mogą pracować w nocy ani w niedziele i święta. Jednak w zależności od specyfiki zakładu mogą obowiązywać wyjątki.

Wady i skutki uboczne pracy zmianowej

Coraz więcej badań dowodzi, że długotrwała praca zmianowa wpływa niekorzystnie na zdrowie. Szczególnie niebezpieczne są zmiany nocne i systemy rotacyjne, które zaburzają naturalny rytm biologiczny człowieka. Konsekwencje to m.in.:

• zaburzenia snu,
• problemy z układem trawiennym,
• brak apetytu,
  choroby układu krążenia,
  obniżona koncentracja i wydajność.

Schichtarbeit, a premia za pracę zmianową w Austrii

Z drugiej strony, praca zmianowa niesie za sobą korzyści finansowe. Pracodawcy wynagradzają ją specjalnymi dodatkami,  zwłaszcza za pracę w nocy, w weekendy i w święta. 

W niektórych przypadkach, np. w Wigilię czy w Sylwestra, pracownicy mogą otrzymać nawet 100% dodatku do wynagrodzenia. Choć to kuszące, warto uważać, by nie brać zbyt wielu nadgodzin. Nawet te najlepiej opłacone, nie zrekompensują utraconego zdrowia.

Foto: Freepik