Niemieckie rodziny coraz chętniej korzystają z urlopów wychowawczych. Jednakże czasem względy finansowe decydują o wcześniejszym powrocie do pracy, niż było to pierwotnie planowane. Około 70% matek w Niemczech jest aktywnych zawodowo, co odpowiada średniej uzyskanej w badaniu przeprowadzonym przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Ponieważ większość matek pracuje jednak tylko na część etatu, łączny czas pracy kobiet w Niemczech jest niższy niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej Według wyników badania zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy dotyczy aż 39% niemieckich matek. Ich tygodniowy czas pracy jest relatywnie krótki i wynosi około 20 godzin. Okazuje się również, że w żadnym z innych krajów udział pracujących matek w dochodach gospodarstwa domowego nie jest tak niski jak w Niemczech.
Urlop wychowawczy i praca na część etatu – domena kobiet
Przy podziale ze względu na płeć osób zatrudnionych na część etatu wyraźnie widać, że zmniejszony wymiar czasu pracy jest domeną kobiet. Według danych Federalnego Instytutu Kształcenia Zawodowego z 2015 roku, 80,2% wszystkich osób zatrudnionych na część etatu stanowiły kobiety. Tym samym prawie co druga pracująca kobieta (46%) zatrudniona jest w niepełnym wymiarze czasu pracy. W przypadku mężczyzn jest to 1 na 10. Przed powrotem do pracy po narodzinach dziecka istnieje możliwość pójścia na urlop wychowawczy, z którego w Niemczech korzystają przede wszystkim kobiety. Urlop ten to ustawowe prawo przysługujące pracownikowi, które w ostatnich latach uległo dość znacznemu uelastycznieniu. Uregulowania dotyczące urlopu wychowawczego zostały zmienione i uelastycznione z dniem 1 lipca 2015. W tym samym czasie ustawodawca dał również rodzicom opcję wyboru pomiędzy standardowym zasiłkiem wychowawczym Elterngeld a tzw. Elterngeld Plus, wypłacanym w przypadku sprawowania samodzielnej opieki nad dzieckiem i wykonywania pracy jedynie na część etatu (maksymalnie 30 godzin tygodniowo).
Czym właściwie jest urlop wychowawczy?
Urlop wychowawczy to okres bezpłatnego zwolnienia ze świadczenia pracy, służący sprawowaniu opieki nad dzieckiem. Każdemu z rodziców przysługuje prawo do skorzystania z tego rodzaju urlopu. Zasadniczo obowiązuje ono do ukończenia przez dziecko 3. roku życia. Część urlopu wychowawczego (maksymalnie 24 miesiące) może jednak zostać wykorzystana w przyszłości – najpóźniej do ukończenia przez dziecko 8. roku życia.
Kiedy i w jaki sposób złożyć wniosek o urlop wychowawczy?
Formalnie rzecz biorąc, nie jest konieczna zgoda pracodawcy na skorzystanie z urlopu wychowawczego, gdyż pracownikowi przysługuje do niego bezwzględne prawo. Mimo to jest on zobowiązany do złożenia u pracodawcy wniosku o urlop i przestrzegania przy tym pewnych formalności. Wniosek ten musi zostać złożony najpóźniej 7 tygodni przed planowanym rozpoczęciem urlopu, aby firma miała wystarczająco dużo czasu na znalezienie odpowiedniego zastępstwa. W przypadku podziału urlopu wychowawczego na kilka części pracownik w chwili składania wniosku musi dokładnie wyznaczyć planowany termin skorzystania z urlopu w ciągu kolejnych 2 lat. Zobowiązany jest do jednoznacznego określenia pracodawcy, jak długo i kiedy dokładnie będzie przebywał na urlopie wychowawczym. Zasadniczo każdy z rodziców może podzielić swój urlop wychowawczy na 3 części. Jeśli jednak trzecia część urlopu wykorzystywana jest po ukończeniu przez dziecko 3. roku życia, pracodawca może nie wyrazić na nią zgody z istotnych przyczyn leżących po stronie przedsiębiorstwa. Podział urlopu wychowawczego na więcej niż 3 części jest możliwy wyłącznie za zgodą pracodawcy. Jeśli urlop wychowawczy ma być wykorzystywany pomiędzy trzecim a ósmym rokiem życia dziecka, wniosek u pracodawcy należy złożyć już 13 tygodni przed jego planowanym terminem.
Czy po urlopie wychowawczym przysługuje prawo do powrotu na dotychczasowe stanowisko?
Osoba przebywająca na urlopie wychowawczym zachowuje prawo do wskazanego w umowie o pracę stanowiska, związanego z określonym zakresem obowiązków i godzinami pracy. Nie oznacza to jednak, że po powrocie z urlopu wychowawczego pracownik musi otrzymać dokładnie to samo stanowisko, na którym pracował. Pracodawcy przysługuje prawo skierowania go na analogiczne stanowisko, o ile jego zakres obowiązków odpowiada czynnościom ujętym w umowie o pracę.
Czy w czasie urlopu wychowawczego można pracować na część etatu?
Osoba przebywająca na urlopie wychowawczym może pracować maksymalnie 30 godzin w tygodniu. Zasadniczo pracownikowi przysługuje w tej sytuacji prawo do obniżenia wymiaru czasu pracy do 15–30 godzin tygodniowo. Należy jednak pamiętać, że w przypadku zaistnienia ważnych przesłanek pracodawca może nie wyrazić na to zgody. Taka odmowa koniecznie musi nastąpić w formie pisemnej. Na ewentualne odrzucenie wniosku o zmniejszenie wymiaru czasu pracy pracodawca ma 4 tygodnie (jeśli urlop wychowawczy jest wykorzystywany przed ukończeniem przez dziecko 3. roku życia) lub 8 tygodni (gdy urlop jest wykorzystywany w okresie pomiędzy trzecim a ósmym rokiem życia dziecka). Prawo do zmniejszenia wymiaru czasu odnosi się do przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 15 osób. Warto również dodać, że po powrocie z urlopu wychowawczego pracownikowi przysługuje prawo do pierwotnego wymiaru czasu pracy, jaki obowiązywał go przed pójściem na urlop.
Urlop wychowawczy a ubezpieczenie zdrowotne
Osoby podlegające obowiązkowi ubezpieczenia objęte są bezskładkowym ustawowym ubezpieczeniem zdrowotnym przez cały okres urlopu wychowawczego, o ile w tym czasie utrzymany jest stosunek pracy. W przypadku osób pracujących w czasie urlopu wychowawczego na część etatu składki mogą jednak zostać naliczone. Dotyczy to również osób objętych dobrowolnym ubezpieczeniem.
Wcześniejsze zakończenie urlopu wychowawczego
Jeśli pracownik chciałby skrócić okres urlopu wychowawczego, z reguły będzie potrzebna zgoda pracodawcy. Osoba może na przykład początkowo wnioskować o półtoraroczny urlop wychowawczy, a po narodzinach dziecka dojść do wniosku, że chciałaby wrócić do pracy już po roku. Pracodawca ma prawo nie wyrazić zgody na taką zmianę planów, jeżeli na przykład już zatrudnił pracownika na zastępstwo i nie potrzebuje jednocześnie dwóch osób na jednym stanowisku. Od powyższej reguły istnieją jednak wyjątki. Jeśli skrócenie urlopu spowodowane jest na przykład ciężką chorobą współmałżonka, pracodawca musi wyrazić zgodę na wcześniejszy powrót do pracy, pozwalając tym samym na zabezpieczenie sytuacji materialnej rodziny.
Kompromisowe rozwiązanie – praca na część etatu
Gdy nie mamy do czynienia z trudną sytuacją życiową, a pracodawca nie wyraża zgody na skrócenie urlopu wychowawczego, kompromisowym rozwiązaniem może okazać się złożenie przez pracownika wniosku o pracę na część etatu. Jak już opisano wyżej, w czasie urlopu wychowawczego można pracować od 15 do maksymalnie 30 godzin tygodniowo. Dodatkowo firma musi zatrudniać co najmniej 15 osób, a dana osoba musi być zatrudniona w niej od co najmniej pół roku. Wniosek o pracę w niepełnym wymiarze godzin może zostać odrzucony przez pracodawcę jedynie w absolutnie wyjątkowych sytuacjach. Wcześniejszy powrót do firmy na część etatu nie stanowi więc zwykle problemu.
