Wynika z nich, iż w ostatnich latach znacznie wzrosła liczba kobiet, mających w momencie narodzin dziecka 40 lub więcej lat. W stosunku do danych z 1990 roku liczba ta jest prawie czterokrotnie większa! Niezależnie od tego, w jakim wieku kobieta decyduje się na potomstwo, jako osoba aktywna zawodowo jest ona objęta okresem ochronnym oraz szczególnymi uregulowaniami w zakresie ochrony pracowników w trakcie kilku tygodni przed i po narodzinach dziecka. Przepisy te zostały znowelizowane w 2017, a następnie rozszerzone w 2018 roku. Znaczna część obowiązujących wcześniej regulacji w zakresie ochrony macierzyństwa pochodziła bowiem z 1952 roku. Nowe przepisy skupiły się przede wszystkim na objęciu ustawą o ochronie macierzyństwa również tych ciężarnych, które znajdują się w toku kształcenia (studia, szkoła zawodowa etc.). Dodatkowo kobiety w ciąży są jeszcze lepiej chronione przed pracami, które wymagają działania w ściśle narzuconym tempie. Poza tym pracodawcy mają obowiązek poinformowania swoich pracownic o ryzykach i niebezpieczeństwach występujących na ich stanowiskach pracy. Warto również wspomnieć, że wiele z obowiązujących wcześniej sprawdzonych przepisów w zakresie ochrony macierzyństwa zostało utrzymanych w mocy.

Kto jest objęty ustawą o ochronie macierzyństwa w Niemczech?

Regulacje wynikające z ustawy o ochronie macierzyństwa obowiązują wszystkie kobiety objęte stosunkiem pracy, niezależnie od rodzaju umowy. Nie ma więc znaczenia, czy dana pracownica jest zatrudniona na okres próbny, czas określony czy nieokreślony, czy jest to jej główny etat, czy tylko dodatkowe zatrudnienie lub praca w ramach minijob. Ustawa dotyczy również osób w trakcie nauki zawodu i w pewnych warunkach również tych wykonujących pracę chałupniczą. Od 2017 okresem ochronnym, wynoszącym 6 tygodni przed i 8 tygodni po urodzeniu dziecka, objęte są także studentki i uczennice. W tym czasie są one zwolnione z obowiązkowych zajęć dydaktycznych. Najmniejszej roli nie odgrywają przy tym obywatelstwo czy stan cywilny. Szczególne uregulowania obowiązują w przypadku pracy wykonywanej za granicą. Ustawa o ochronie macierzyństwa nie dotyczy członków organów osób prawnych (jak np. prezes), wolontariuszy oraz członków rodzin działających jedynie w ramach tzw. pomocy rodzinnej i nieobjętych stosunkiem podwładny – przełożony. Pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownicom łatwy dostęp i wgląd do ustawy o ochronie macierzyństwa, o ile zatrudnia w firmie więcej niż trzy kobiety.

Co w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę w Niemczech?

Sądy długo zastanawiały się nad kwestią, czy pytanie o ciążę jest dozwolone w kwestionariuszach osobowych oraz czy można je zadawać podczas rozmów rekrutacyjnych. Ostatecznie Federalny Sąd Pracy (Bundesarbeitsgericht) orzekł, że pytanie to jest zasadniczo niedopuszczalne, kobiecie przysługuje wówczas prawo do udzielenia odpowiedzi niezgodnej z prawdą, a w przypadku nawiązania stosunku pracy zatajona ciąża nie może stanowić przesłanki do unieważnienia umowy o pracę. § 9 ustawy o ochronie macierzyństwa zawiera zakaz wypowiedzenia stosunku pracy (Kündigungsverbot). Wypowiedzenie umowy o pracę kobiecie w ciąży oraz do upływu 4 miesięcy od dnia porodu jest niedopuszczalne, jeśli:

• w momencie wypowiadania umowy pracodawca wiedział o ciąży/porodzie pracownicy lub
• dowiedział się o tym w ciągu 2 tygodni od wypowiedzenia umowy.

W pewnych okolicznościach powiadomienie pracodawcy o ciąży może być uznane nawet wtedy, gdy nastąpiło już po upływie ww. okresu. Właściwe organy odpowiedzialne za ochronę pracowników mogą jednak w szczególnych, absolutnie wyjątkowych przypadkach wyrazić zgodę na wypowiedzenie stosunku pracy, o ile nie ma to związku ze stanem kobiety w trakcie ciąży oraz do upływu 4 miesięcy od dnia porodu. Jeśli właściwe organy wydadzą taką zgodę, wypowiedzenie umowy o pracę musi nastąpić w formie pisemnej i musi w nim zostać zawarta jego przyczyna.

Mimo trwania ciąży umowa o pracę może zostać skutecznie rozwiązana również w następujących przypadkach:

• Pracownica sama wypowiada umowę o pracę. Pracodawca musi wtedy niezwłocznie poinformować organ nadzorczy. Rozwiązanie umowy przez pracownicę jest także możliwe bez zachowania okresu wypowiedzenia, wówczas następuje ono w momencie zakończenia okresu ochronnego po porodzie.
• Pracownica i pracodawca rozwiązują umowę na mocy porozumienia stron (Aufhebungsvertrag).Dobiega końca umowa zawarta na czas określony. Zgodnie z przepisami ciąża nie powoduje automatycznego przedłużenia tego rodzaju umowy.

Wraz z reformą ustawy o ochronie macierzyństwa weszła w życie także szczególna ochrona przed wypowiedzeniem tych kobiet, które doznały poronienia po upływie 12. tygodnia ciąży. Poza tym okres ochronny po porodzie przedłuża się do 12 tygodni, jeśli na świat przyszło dziecko z niepełnosprawnością. A kiedy i w jaki sposób należy poinformować pracodawcę o ciąży? Przyszłe matki powinny poinformować pracodawcę o przewidywanym terminie porodu, gdy tylko się o tym dowiedzą. Na życzenie pracodawcy są zobowiązane do przedłożenia odpowiedniego zaświadczenia od lekarza lub położnej. Koszt wydania takiego dokumentu ponosi jednak pracodawca. Pracodawca jest zobowiązany poinformować właściwe organy nadzorcze o ciąży pracownicy niezwłocznie po zgłoszeniu przez nią tego faktu. Niedopuszczalne jest jednak przekazywanie tej informacji osobom trzecim bez wcześniejszej konsultacji z ciężarną.

Jakie zasady obowiązują w przypadku kształcenia zawodowego w Niemczech?

Umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego zawierane są zawsze na czas określony i dobiegają końca wraz z upływem ustalonego okresu kształcenia lub też – w przypadku wcześniejszego zdania egzaminu końcowego – w momencie ogłoszenia wyników egzaminu przez komisję egzaminacyjną. Ciąża nie powoduje tu jakichkolwiek zmian. Jeszcze przed terminem egzaminu uczennica zawodu może jednak złożyć we właściwej izbie rzemieślniczej wniosek o wydłużenie okresu kształcenia, jeśli jest to uzasadnione np. nieobecnościami z powodu ciąży i tylko w ten sposób może zostać osiągnięty cel kształcenia. Wydłużenie okresu kształcenia może się też odbyć w ramach porozumienia zawieranego między uczennicą zawodu a zakładem, w którym to kształcenie się odbywa. Jeśli nie zda ona egzaminu końcowego, może wnioskować o przedłużenie okresu kształcenia aż do kolejnego terminu, w którym będzie miał miejsce egzamin, jednak nie dłużej niż o rok.

Kiedy mają zastosowanie ogólne zakazy wykonywania pracy przez ciężarną?

Oprócz indywidualnych zakazów świadczenia pracy, wydawanych poszczególnym ciężarnym przez lekarza prowadzącego, zastosowanie mają również ogólne zakazy wykonywania pracy, zawarte w ustawie o ochronie macierzyństwa. Zgodnie z nimi ciężarne nie mogą wykonywać przede wszystkim:

• prac związanych z regularnym podnoszeniem/przenoszeniem ciężarów powyżej 5 kg lub dorywczym podnoszeniem/przenoszeniem ciężarów powyżej 10 kg, jeśli czynności te są wykonywane manualnie bez urządzeń wspomagających, jak np. podnośniki
• po upływie 5. miesiąca ciąży – prac wykonywanych stale w pozycji stojącej, o ile dzienny czas pracy przekracza 4 godziny
• prac wymagających częstego pochylania się, skręcania tułowia, kucania lub przyjmowania przygarbionej pozycji ciała
• prac obarczonych dużym ryzykiem wypadku/urazu, przy których istnieje wysokie prawdopodobieństwo poślizgu, upadku czy też przewrócenia się.

Poza tym zabronione jest zatrudnianie ciężarnych przy pracach akordowych oraz pracach przy taśmie produkcyjnej. Z dniem 1 stycznia 2018 zakaz ten został rozszerzony i obejmuje wszelkie prace, które są wykonywane w ściśle określonym tempie. Kobiety w ciąży oraz karmiące matki zasadniczo nie mogą też pracować w godzinach nadliczbowych, w godzinach pomiędzy 20 a 6 rano, jak również w niedziele i święta. Szczególnie zabronione jest zatrudnianie kobiet od 18. roku życia w wymiarze czasu pracy przekraczającym 8,5 h dziennie lub 90 godzin na przestrzeni 2 tygodni.

Jak długo trwa ochrona kobiet w ciąży i po połogu w Niemczech?

Kobiety w ciąży nie mogą świadczyć pracy w ciągu 6 ostatnich tygodni przed planowanym terminem porodu, chyba że same jasno wyrażą taką chęć. W każdej chwili mają jednak prawo do wycofania swojej zgody. Wiążący jest przewidywany termin rozwiązania, widniejący na zaświadczeniu wystawionym przez położną bądź lekarza. Kobiety nie mogą wykonywać pracy do upływu 8 tygodni od dnia porodu. W przypadku wcześniaków i ciąży mnogiej okres ten wydłuża się do 12 tygodni. Obowiązuje tutaj absolutny zakaz wykonywania pracy i nie można od niego odstąpić nawet na życzenie matki. W przypadku przedwczesnego porodu okres ochronny po porodzie wydłuża się odpowiednio o czas, który nie został wykorzystany przed narodzinami dziecka.

Ciąża a prawo do urlopu wypoczynkowego w Niemczech

W odróżnieniu od urlopu rodzicielskiego, zakaz wykonywania pracy w trakcie ciąży nie powoduje pomniejszenia należnego wymiaru urlopu wypoczynkowego. Jeśli przed otrzymaniem zakazu świadczenia pracy kobieta nie wykorzystała pełnej puli urlopu wypoczynkowego, może to uczynić po zakończeniu okresów ochronnych w bieżącym lub kolejnym roku urlopowym.

Co z ochroną wynagrodzenia za pracę?

Ochrona wynagrodzenia kobiety w trakcie ciąży i połogu wygląda następująco:

• W czasie ciąży pracodawca jest zobowiązany udzielić pracownicy wolnego od pracy na czas wykonania wszelkich koniecznych badań diagnostycznych. Za ten okres kobieta zachowuje prawo do wynagrodzenia.
• Jeśli poza obowiązywaniem okresów ochronnych wynikających z zakazu wykonywania pracy ciężarna zdecyduje się na całkowitą bądź częściową przerwę od pracy lub gdy z powodu zakazu świadczenia pracy zmieni się sposób jej wynagradzania, pracodawca zasadniczo zobowiązany jest do dalszego wypłacania jej przeciętnego wynagrodzenia, jakie otrzymywała jeszcze przed okresem ciąży.
• Podczas okresów ochronnych, a więc na 6 tygodni przed porodem i 8 tygodni po porodzie, pracownica nie zachowuje prawa do wynagrodzenia ze strony pracodawcy za nieprzepracowane dni. Ochrona wynagrodzenia ciężarnej/karmiącej jest wówczas zapewniana w formie zasiłku macierzyńskiego (Mutterschaftsgeld) oraz dodatku do niego, zgodnie z § 13 i § 14 ustawy o ochronie macierzyństwa.
  Ciężarne podlegające ubezpieczeniu w powszechnej kasie chorych składają wniosek o zasiłek macierzyński właśnie za jej pośrednictwem. Jego wysokość to maksymalnie 13 euro za dzień pracy. Osoby ubezpieczone prywatnie lub świadczące pracę w minimalnym wymiarze (geringfügige Beschäftigung) mają możliwość złożenia wniosku w Federalnym Urzędzie Ubezpieczeń (Bundesversicherungsamt) o jednorazowy zasiłek macierzyński w wysokości do 210 euro.
• Pracodawca w formie dodatku podnosi zasiłek macierzyński do wysokości wynagrodzenia netto, a więc o różnicę pomiędzy kwotą 13 euro a przeciętną stawką za dzień pracy, pomniejszoną o ustawowe składki i potrącenia. Przeciętne wynagrodzenie za dzień pracy jest naliczane na podstawie 3 ostatnich miesięcy kalendarzowych, a w przypadku tygodniowych okresów rozliczeniowych – na podstawie ostatnich 13 tygodni przed rozpoczęciem okresu ochronnego.

Wszystkie te koszty wraz z należnymi składkami na ubezpieczenie społeczne są w pełni zwracane pracodawcy dzięki dofinansowaniu do zasiłku macierzyńskiego (U2-Verfahren). Obejmuje ono zarówno wypłatę wynagrodzenia w przypadku indywidualnego zakazu świadczenia pracy, jak i dopłaty do zasiłku macierzyńskiego podczas okresów ochronnych. Taki sposób postępowania obowiązuje wszystkich pracodawców od 1 stycznia 2006 roku.