Osoby dotknięte ciężką chorobą nie zawsze są w stanie pracować aż do osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego. Mogą wówczas wnioskować o rentę z tytułu ograniczenia zdolności do pracy lub też całkowitej niezdolności do pracy. O częściowym ograniczeniu zdolności zarobkowych mówimy wówczas, gdy dana osoba jest w stanie wykonywać pracę w wymiarze co najmniej 3 godzin, jednak nie więcej niż 6 godzin dziennie. Pełne ograniczenie zdolności do pracy ma miejsce wówczas, gdy po przeprowadzeniu badań lekarskich okaże się, że wykonywanie pracy jest możliwe jedynie w wymiarze poniżej 3 godzin dziennie. W przypadku rent przyznanych do 31 grudnia 2019 Niemieckie Ubezpieczenie Emerytalno-Rentowe (Deutsche Rentenversicherung) doliczało do lat składkowych wyższy tzw. okres uzupełniający, aby również młodsze osoby z mniejszym stażem pracy w razie potrzeby mogły skorzystać z renty z tytułu obniżenia zdolności zarobkowych. Okres ten ulega stopniowemu wzrostowi, a dla wszystkich świeżo upieczonych rencistów zmienił się wraz z nadejściem 2020 roku.
Renta z tytułu niezdolności do pracy – co nowego w 2020 roku?
Tak zwany okres uzupełniający bazuje na postanowieniach pakietu emerytalno-rentowego „wielkiej koalicji”, które weszły w życie z dniem 1 stycznia 2019. Rząd federalny zwiększył wysokość świadczeń i wraz z początkiem 2020 roku podwyższył też tzw. okres uzupełniający. W praktyce oznacza to, że już renty przyznane po 1 stycznia 2019 będą miały wydłużony okres uzupełniający. Okres ten w jednym etapie został podwyższony z 62 lat i 3 miesięcy do ukończonych 65 lat i 8 miesięcy. Dotyczy to osób, które przeszły na rentę do 31 grudnia 2018. Dla rent przyznanych po 1 stycznia 2020 okres ten został wydłużony o kolejny miesiąc, a więc do 65 lat i 9 miesięcy. Wzrasta on stopniowo i z końcem 2030 roku będzie wydłużony już do ukończonych 67 lat. Dla osób, które przejdą na rentę od 1 stycznia 2031, będzie on więc kończył się wraz z 67. rokiem życia, jednak nie później niż w momencie osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego. Im dłuższy jest okres uzupełniający, tym wyższa – mimo potrąceń – będzie ostateczna kwota wypłacanej renty z tytułu niezdolności do pracy. Jeszcze przed wejściem w życie reformy emerytalno-rentowej w 2019 roku potrącenia ograniczały się do 10,8 punktu procentowego.
Jakie warunki należy spełnić, aby móc otrzymać rentę z tytułu ograniczenia zdolności zarobkowych?
Zasadniczo osoby dotknięte długotrwałą chorobą mogą otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy jedynie wówczas, gdy odprowadzano za nie składki na ustawowe ubezpieczenie emerytalno-rentowe przez co najmniej 5 lat (tzw. okres karencji). Poza tym w trakcie ostatnich 5 lat przed ograniczeniem zdolności zarobkowych obowiązkowe składki muszą być odprowadzane przez co najmniej 3 lata. Jeśli dana osoba prowadziła działalność na własny rachunek bądź z przyczyn rodzinnych była nieaktywna zawodowo i przez dłuższy czas nie odprowadzała składek na ustawowe ubezpieczenie emerytalno-rentowe, w pewnych okolicznościach może ona nie mieć prawa do renty. Oczywiście istnieją też wyjątki od powyższego okresu karencji. Nie będzie on miał zastosowania, jeśli przed upływem 6 lat od ukończenia kształcenia dana osoba całkowicie utraciła zdolność do pracy, a w ciągu ostatnich 2 lat przynajmniej przez rok miała odprowadzane składki z tytułu zatrudnienia podlegającego obowiązkowi ubezpieczeń.
Ile wynosi renta z tytułu obniżenia zdolności zarobkowych w Niemczech?
Wysokość świadczenia wyliczana jest na podstawie indywidualnych okresów uwzględnianych przy ustalaniu prawa do renty, które zostały zaliczone jeszcze przed ograniczeniem zdolności zarobkowych. Od 2019 roku w przypadku przejścia na rentę w młodszym wieku dolicza się tzw. okres uzupełniający, dzięki któremu osoba jest traktowana tak, jak gdyby pracowała aż do ukończenia 65 lat i 8 miesięcy. Z początkiem 2020 roku okres uzupełniający został wydłużony o kolejny miesiąc. Do lipca 2014 okres uzupełniający obowiązywał tylko do 60. roku życia, lecz od tamtego czasu był on wielokrotnie podwyższany. Z dniem 1 stycznia 2020 wzrósł on do 65 lat i 9 miesięcy. Dzięki okresowi uzupełniającemu uwzględniane są więc dodatkowe lata i miesiące, za które nie odprowadzano składek. Okres uzupełniający szacowany jest na podstawie przeciętnych wartości okresów ubezpieczeniowych zaliczonych przed przejściem na rentę, w ten sposób podnosi się wysokość świadczenia. Przy wyliczaniu przeciętnych zarobków pracownika nie są brane pod uwagę ostanie 4 lata przed przejściem na rentę, jeśli w tym okresie odnotowano zmniejszenie dochodów, które mogłoby mieć negatywny wpływ na ostateczną wysokość świadczenia. Tego rodzaju straty w dochodach mogą wynikać chociażby ze zmniejszenia wymiaru czasu pracy pracownika z powodu choroby.
Czy można dorobić sobie na rencie?
Otóż od 1 lipca 2017 roku w związku z wejściem w życie ustawy o elastycznej emeryturze (Flexirentengesetz) obowiązują nowe limity dodatkowych zarobków. Wyliczane są one indywidualnie zarówno w przypadku częściowego, jak i całkowitego ograniczenia zdolności zarobkowych. Tym samym straciło swą moc obowiązujące do końca czerwca 2017 uregulowanie w sprawie proporcjonalnej wysokości renty.
Oznacza to, że w przypadku niewielkiego przekroczenia limitu dodatkowych zarobków nie jest już możliwe automatyczne, proporcjonalne zredukowanie wysokości renty o jeden stopień. Zgodnie z definicją Niemieckiego Ubezpieczenia Emerytalno-Rentowego za dodatkowe zarobki uznawane są wszelkie dochody brutto z zatrudnienia w charakterze pracownika najemnego, zyski w myśl prawa podatkowego (przychody z prowadzenia działalności gospodarczej, z działalności na własny rachunek oraz z rolnictwa/leśnictwa), analogiczne dochody (np. uposażenie poselskie), jak również pewnego rodzaju świadczenia socjalne. Poza tym limit dodatkowych zarobków wyliczany jest teraz nie w perspektywie miesięcznej, lecz rocznej. Nowe uregulowania w zakresie dodatkowych zarobków są jednolite dla wszystkich landów.
Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy
Osoby otrzymujące rentę z powodu całkowitego ograniczenia zdolności zarobkowych objęte są stałym limitem dodatkowych zarobków. Wynosi on 6300 euro w roku kalendarzowym. Odpowiada to dotychczasowym zasadom, zgodnie z którymi każdego miesiąca można było dorobić maksymalnie 450 euro, a kwota ta mogła zostać dwukrotnie przekroczona na przestrzeni roku (a więc 14×450 euro). Jeśli dana osoba w ciągu roku kalendarzowego uzyska dodatkowe zarobki przekraczające 6300 euro, kwota wykraczająca poza ten limit dzielona jest przez 12. Z uzyskanego wyniku bierze się pod uwagę jedynie 40% i o taką właśnie kwotę pomniejszona zostaje wysokość miesięcznego świadczenia. Poza powyższymi uregulowaniami istnieje również tzw. całkowity limit dodatkowych zarobków (Hinzuverdienstdeckel). Przy jego ustalaniu sumuje się rentę w pomniejszonej wysokości oraz dodatkowe zarobki. Jeśli uzyskany wynik przekracza wcześniejsze dochody (pod uwagę brany jest najwyższy dochód z ostatnich 15 lat), renta pomniejszana jest o 100% wykraczającej poza nie sumy.
Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy
Również w przypadku częściowego ograniczenia zdolności do pracy obowiązuje roczny limit dodatkowych zarobków, który z reguły ustalany jest indywidualnie. Zgodnie z wytycznymi Niemieckiego Ubezpieczenia Emerytalno-Rentowego uwzględnia on najwyższe podlegające oskładkowaniu dochody z ostatnich 15 lat. W 2019 roku jego minimalna wysokość wyniosła 15 138,90 euro rocznie. Właśnie z tym limitem porównywane są dodatkowe roczne zarobki, które uzyskał rencista. W przypadku jego przekroczenia kwota wykraczająca poza limit dzielona jest przez 12. Następnie 40% uzyskanego wyniku zaliczane jest na poczet miesięcznej renty. Tu również obowiązuje opisany wyżej całkowity limit dodatkowych zarobków.
Jak złożyć wniosek o rentę z tytułu ograniczenia zdolności zarobkowych?
Formularze niezbędne do złożenia wniosku o rentę z tytułu ograniczenia zdolności zarobkowych można znaleźć na stronie internetowej Niemieckiego Ubezpieczenia Emerytalno-Rentowego. Znajdują się one także w punktach informacyjno-doradczych na terenie wszystkich landów. Można tam zasięgnąć kompleksowej porady we wszystkich kwestiach związanych z ubieganiem się o rentę. Kasa chorych może również wezwać pracownika do złożenia wniosku o świadczenie rehabilitacyjne. Jest on zobowiązany do zastosowania się do takiego polecenia. Jeśli jednak według rokowań rehabilitacja nie przyniesie oczekiwanych skutków, dana osoba nie kwalifikuje się do poddania rehabilitacji lub też po jej przeprowadzeniu dalej jest niezdolna do pracy, wniosek o świadczenie rehabilitacyjne może zostać przekształcony we wniosek o rentę.
A jeśli wniosek zostanie odrzucony?
Każda decyzja o odrzuceniu wniosku zawiera uzasadnienie, które może odnosić się do względów medycznych bądź też niespełnienia warunków określonych przepisami prawa ubezpieczeń społecznych. W ciągu miesiąca od otrzymania decyzji wnioskodawca ma prawo do złożenia odwołania. Musi w nim jednak dokładnie uzasadnić, dlaczego przykładowo przysługuje mu prawo do renty. Wówczas wniosek o rentę zostanie ponownie zweryfikowany i wydana zostanie tzw. decyzja odwoławcza. Jeśli w dalszym ciągu będzie ona negatywna, ostatnim możliwym krokiem jest wniesienie powództwa przed sądem ds. socjalnych (Sozialgericht).
