Zasadniczo prawo do urlopu rodzicielskiego przysługuje wszystkim matkom i ojcom objętym stosunkiem pracy, którzy wychowują dziecko w tym samym gospodarstwie domowym, a opiekę nad nim sprawują przede wszystkim samodzielnie. Rodzaj stosunku pracy nie ma przy tym znaczenia, wobec czego o urlop rodzicielski wnioskować mogą osoby zatrudnione w niepełnym wymiarze czasu pracy, na czas określony, pracujące w ramach minijob, odbywające kształcenie zawodowe, doszkalające czy też przekwalifikowujące, jak również osoby wykonujące pracę chałupniczą. Należy jednak pamiętać, że urlop rodzicielski nie powoduje automatycznego przedłużenia umowy zawartej na czas określony. Wyjątek stanowią jedynie pracownicy naukowi oraz uczniowie zawodu. Można wnioskować o urlop rodzicielski nie tylko na własne, lecz również na inne dziecko, o ile jest ono potomkiem małżonka bądź zarejestrowanego partnera albo zostało adoptowane. W przypadku ciężkiej choroby bądź śmierci rodziców danej osoby może ona też ubiegać się o urlop rodzicielski w celu sprawowania opieki nad własnym rodzeństwem, wnukami lub dziećmi rodzeństwa.
Kiedy i na jak długo można ubiegać się o urlop rodzicielski?
Urlop rodzicielski zaczyna się najwcześniej w momencie narodzin dziecka. W przypadku matek następuje on zwykle bezpośrednio po zakończeniu tzw. okresu ochrony macierzyństwa (Mutterschutz). Ojcowie mogą skorzystać z urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po narodzinach dziecka bądź w późniejszym terminie. Obojgu rodzicom przysługuje ustawowe prawo do urlopu rodzicielskiego, trwającego maksymalnie 36 miesięcy. U matek na poczet urlopu rodzicielskiego zaliczany jest okres ochrony macierzyństwa, przypadający z reguły na pierwsze 8 tygodni po urodzeniu dziecka. Urlopu rodzicielskiego nie trzeba wykorzystywać jednorazowo, zgodnie z zapisami ustawowymi może on zostać podzielony na 3 części. Aż do 24 z 36 miesięcy można wykorzystać w okresie pomiędzy 3. a 8. rokiem życia dziecka.
W jaki sposób powinien zostać poinformowany pracodawca?
Pracownik powinien odpowiednio wcześnie poinformować pracodawcę o planowanym urlopie rodzicielskim, aby mógł on właściwie przygotować się na taką nieobecność. Poza wyjątkowymi sytuacjami „odpowiednio wcześnie” oznacza w tym kontekście co najmniej 7 tygodni przed rozpoczęciem urlopu. W przypadku gdy urlop rodzicielski przypada na okres pomiędzy 3. a 8. rokiem życia dziecka, pracodawca musi zostać poinformowany w formie pisemnej co najmniej 13 tygodni wcześniej. Nie wystarczy informacja mailowa, konieczny jest papierowy dokument, opatrzony własnoręcznym podpisem. Poza tym pracownik jasno i wiążąco musi zadeklarować, w jakim terminie chciałby skorzystać z urlopu rodzicielskiego w ciągu pierwszych dwóch lat życia dziecka.
Czy pracodawca może odrzucić wniosek o urlop rodzicielski?
W normalnych okolicznościach nie. A przynajmniej nie wówczas, gdy wniosek został złożony we właściwym terminie. Jedyny przewidziany ustawowo wyjątek stanowi sytuacja, w której pracownik chce przedłużyć okres urlopu rodzicielskiego w ciągu pierwszych dwóch lat życia dziecka, co stanowi odstępstwo od pierwotnie złożonego wniosku. Wówczas szef ma prawo nie zgodzić się na taką zmianę. W przypadku takiego wniosku o przedłużenie urlopu w pierwszych dwóch latach życia dziecka pracodawca powinien dokładnie rozważyć interesy przedsiębiorstwa i pracownika, a następnie zdecydować, czy wyraża zgodę na wydłużenie nieobecności. Poza tym pracodawca może odrzucić wniosek o trzecią część urlopu rodzicielskiego, jeśli ma ona przypadać pomiędzy 3. a 8. rokiem życia dziecka. Jednakże może to być uwarunkowane wyłącznie istotnymi przesłankami leżącymi po stronie przedsiębiorstwa. W praktyce odrzucenie takiego wniosku jest jednak raczej mało możliwe.
Czy urlop rodzicielski ma wpływ na ochronę przed wypowiedzeniem?
W czasie trwania urlopu ojcowskiego bądź rodzicielskiego pracownicy objęci są szczególną ochroną przed wypowiedzeniem zgodnie z § 18 federalnej ustawy o świadczeniu i urlopie rodzicielskim (Bundeselterngeld- und Elternzeitgesetz – skrót BEEG). Oznacza to, iż zasadniczo nie można im wówczas wypowiedzieć umowy o pracę. Wypowiedzenie jest dopuszczalne jedynie w szczególnych przypadkach i wymaga uprzedniej zgody właściwego urzędu ds. ochrony pracy. W praktyce wyjątki od szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem możliwe są jedynie wtedy, gdy w trakcie urlopu rodzicielskiego dojdzie np. do zamknięcia firmy lub działu, w którym zatrudniona była dana osoba. Ochrona przed wypowiedzeniem rozpoczyna się w momencie złożenia wniosku o urlop rodzicielski, jednak nie wcześniej niż 8 tygodni przed jego rozpoczęciem, a trwa do momentu ukończenia przez dziecko 3. roku życia.
Czy pracodawca musi zagwarantować pracownikowi powrót na dotychczasowe stanowisko?
Obowiązkiem pracodawcy jest ponowne zatrudnienie pracownika po powrocie z urlopu rodzicielskiego. Natomiast od sformułowań użytych w umowie o pracę zależy, czy jest to jednoznaczne z powrotem na dotychczasowe stanowisko pracy. Im dokładniejszy jest opis stanowiska zawarty w umowie o pracę, tym trudniej będzie zlecić pracownikowi wykonywanie odmiennych obowiązków. Poza tym w umowie można zawrzeć klauzulę dotyczącą przeniesienia, zgodnie z którą pracownik może być zatrudniony także na innych, równorzędnych stanowiskach, o ile odpowiadają one jego kwalifikacjom i doświadczeniu. W rachubę nie wchodzi więc przeniesienie na niższe, „gorsze” stanowisko.
Czy prawo do urlopu wypoczynkowego przepada w czasie urlopu rodzicielskiego?
Zgodnie z § 17 ust. 1 ustawy o świadczeniu i urlopie rodzicielskim pracodawca może skrócić roczny wymiar przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego o 1/12 za każdy pełen miesiąc przebywania na urlopie rodzicielskim. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w których pracownik jest zatrudniony na część etatu podczas urlopu rodzicielskiego, a więc nie ma żadnej przerwy w zatrudnieniu. Dzięki powyższym zapisom ustawowym pracodawca może pomniejszyć pulę urlopu wypoczynkowego pracownika, jednak wcale nie musi tego robić. Poza tym pracownik nie traci prawa do dni urlopu wypoczynkowego, których nie udało mu się wykorzystać przed pójściem na urlop rodzicielski. Nie przepadają one, lecz mogą być wykorzystane w bieżącym lub kolejnym roku od momentu powrotu do pracy.
