Pracodawca może być zmuszony do dokonania tzw. wyboru socjalnego (Sozialauswahl). Przedstawiamy najważniejsze zasady jego działania. Pełne książki zleceń to nadal codzienność w branży rzemieślniczej, jednak wysokie koszty energii, utrzymujące się problemy w łańcuchach dostaw i wysoka inflacja obciążają wiele firm. Branża budowlana już odczuwa spadek zamówień na nowe budynki. Jeśli sytuacja ekonomiczna firmy pogarsza się znacząco i nie można przewidzieć, że ulegnie ona poprawie w krótkim okresie, często prowadzi to do zwolnień uwarunkowanych sytuacją przedsiębiorstwa (tzw. betriebsbedingte Kündigung).

Decydujący jest przy tym tzw. wybór socjalny. Określa on kryteria społeczne, według których pracodawca musi dokonać wyboru. Jednak taka selekcja musi być przeprowadzona tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z równorzędnymi stanowiskami w firmie. Jeśli zatrudniony jest tylko jeden czeladnik w zawodzie malarz, który ma opuścić firmę, a równocześnie wypowiedzenie otrzymuje także osoba sprzątająca, wybór socjalny nie jest konieczny.

Jakie kryteria są decydujące przy wyborze socjalnym?

Kryteria, które odgrywają rolę przy wyborze socjalnym, zależą od tego, jak bardzo dana osoba zasługuje na ochronę. Należą do nich:

Staż pracy i wiek. Wiele firm chciałoby zatrzymać młodszych pracowników, którzy statystycznie rzadziej chorują i zarabiają mniej. Ustawodawca chce jednak zapobiec zwalnianiu w pierwszej kolejności tych starszych, którzy mają większe trudności ze znalezieniem nowego zatrudnienia. Ponadto zastosowanie tych kryteriów ma na celu nagrodzenie lojalności pracownika wobec firmy.

Obowiązek utrzymania rodziny. Dokonując wyboru socjalnego, należy wziąć pod uwagę, jak bardzo pracownik jest uzależniony od dochodu, który uzyskuje z pracy najemnej – zwłaszcza jeśli od tego dochodu zależne jest też utrzymanie innych osób, jak np. dzieci.

Ciężka niepełnosprawność w myśl § 152 księgi IX niemieckiego kodeksu cywilnego. Jeśli pracownik jest osobą z ciężką niepełnosprawnością, podlega on również szczególnej ochronie. Także to kryterium ma znaczenie, gdy firma musi zdecydować, kogo, w oparciu o aspekty społeczne, zwolnić z przyczyn uwarunkowanych sytuacją ekonomiczną.

Wypowiedzenie uwarunkowane sytuacją przedsiębiorstwa – jak przebiega wybór socjalny?

Wybór socjalny jest regulowany poprzez stworzenie przez daną firmę pewnego rodzaju systemu punktowego. To właśnie z niego ma wynikać logiczny i zrozumiały schemat, na podstawie którego dokonuje się wyboru. Nie istnieją żadne wytyczne ze strony ustawodawcy w zakresie takiego schematu. Brane pod uwagę wskaźniki można wyjaśnić argumentami pasującymi do specyfiki danej działalności. Na przykład mogą być one nieco inne w firmie rodzinnej niż w dużym przedsiębiorstwie. Ponadto niektórzy najlepsi pracownicy w firmie mogą zostać wykluczeni z wyboru, co oczywiście należy solidnie uzasadnić.

Odnosi się to do specjalnych umiejętności lub kwalifikacji posiadanych przez pracownika. Może to być np. znajomość języka obcego, którym posługuje się wyłącznie on, dzięki czemu jest w stanie dokonywać ustaleń z ważnym partnerem biznesowym. To właśnie są pułapki, w które raz po raz wpadają firmy podczas wyboru socjalnego, koniecznego przy wypowiedzeniach uwarunkowanych sytuacją przedsiębiorstwa. Jeśli dojdzie do postępowania przed sądem, ponieważ pracownik sprzeciwi się zwolnieniu z wymienionych przyczyn, pracodawca musi potrafić logicznie uzasadnić dokonany wybór.

Ważne: Pracodawca musi przedstawić powody wypowiedzenia z przyczyn leżących po stronie przedsiębiorstwa 

Oczywiście może to natychmiast spowodować, iż takie wypowiedzenie zostanie podane w wątpliwość, co dość często się zdarza. W przeciwieństwie do wypowiedzenia uwarunkowanego zachowaniem pracownika, które dotyczy wyłącznie danej osoby i zazwyczaj popełnionych przez nią błędów, wypowiedzenie uwarunkowane sytuacją przedsiębiorstwa odnosi się do zapotrzebowania na pracę w ujęciu całego zakładu. Jeśli zmniejsza się ono w długotrwałej perspektywie i pracodawca będzie w stanie to udowodnić, wypowiedzenie z przyczyn leżących po stronie firmy jak najbardziej wchodzi w rachubę.

Ważne jest jednak również uzasadnienie, które pracodawca powinien dokładnie przygotować. Musi on podać zrozumiałe powody swojej decyzji biznesowej o zmniejszeniu zatrudnienia. Istotne przy tym jest również to, czy pracownik może zostać zatrudniony w innym miejscu w firmie, czy też jedynym wyjściem jest rezygnacja ze świadczonej przez niego pracy.