Zasadniczo pracodawca nie jest zobligowany do wypłacenia pracownikowi rekompensaty za pozbawienie go miejsca pracy i źródła zarobku w momencie zakończenia stosunku pracy czy też zgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę w Niemczech. Również pracownikowi nie przysługuje odgórne prawo do jej otrzymania. Każdy pracodawca może jednak samodzielnie podjąć decyzję o wypłaceniu rekompensaty (od której nie odprowadza się żadnych składek), aby w ten sposób uniknąć procesu przed sądem. Poza tym istnieje kilka wyjątków, w których konieczne jest wypłacenie odprawy.
Czy prawo do odprawy w Niemczech może wynikać z porozumienia zakładowego?
Jeśli w firmie funkcjonuje rada zakładowa (Betriebsrat), może ona zawrzeć pisemne porozumienie zakładowe (Betriebsvereinbarung) z pracodawcą, w którym określone będą sytuacje uprawniające do otrzymania odprawy. Tego rodzaju porozumienie jest dobrowolne dla obu stron. Jeżeli jednak wejdzie w życie, bezwzględnie obowiązuje wszystkich pracowników, w odniesieniu do których ma zastosowanie porozumienie zakładowe. To samo tyczy się warunków odpraw zawartych w umowach menedżerskich, indywidualnych umowach o pracę czy też w zbiorowych układach pracy (Tarifvetrag). Oczywiście pod warunkiem, że stosunek pracy zwalnianej osoby jest objęty danym układem zbiorowym.
Czy odprawa przysługuje w przypadku wypowiedzenia uwarunkowanego sytuacją firmy?
Jeśli pracodawca wypowiada pracownikowi umowę z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy (betriebsbedingte Kündigung), nie przedstawiając przy tym planu społecznego (Sozialplan), pod pewnymi warunkami pracownik może rościć sobie prawo do odprawy. Jest to zgodne z § 1a ustawy o ochronie przed wypowiedzeniem (Kündigungsschutzgesetz – KSchG). Przesłanką rozwiązania umowy o pracę może być wówczas na przykład trudna sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstwa, jednak musi to jasno wynikać z wręczanego pracownikowi wypowiedzenia. W dokumencie musi być również zawarty zapis, iż pracodawca oferuje pracownikowi odprawę, jeśli ten w zamian odstąpi od wniesienia powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem. Oczywiście dany stosunek pracy musi w ogóle podlegać zapisom ustawy o ochronie przed wypowiedzeniem, co szczegółowo reguluje jej § 23. W przypadku wątpliwości warto skonsultować konkretny przypadek z prawnikiem specjalizującym się w dziedzinie prawa pracy.
Czy można uzyskać odprawę na drodze powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem?
Wniesienie powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem ma na celu przede wszystkim uznanie przez sąd wypowiedzenia za nieskuteczne i przywrócenie danej osoby do pracy. Jeśli tak się stanie i w efekcie stosunek pracy nie zostanie zakończony, nie może być również mowy o odprawie. Często zdarza się jednak, że pracodawcy są gotowi wypłacić odprawę, widząc, iż wniesiony przez pracownika pozew może skończyć się dla nich przegraną. Trwające już postępowanie sądowe może zostać zakończone na drodze ugody, jeśli pracodawca i pracownik porozumieją się co do wypłaty odprawy w danej wysokości. Ostatecznie wypłatę odprawy może też orzec sąd pracy. Może się to zdarzyć wówczas, gdy sąd uzna wypowiedzenie za nieskuteczne i jednocześnie nie będzie widział dalszej możliwości współpracy pomiędzy pracodawcą i pracownikiem, jeśli pomiędzy obiema stronami doszło np. do niedającego się zażegnać sporu.
Czy odprawa należy się w przypadku rozwiązania umowy za porozumieniem stron?
Otóż nie istnieją żadne zapisy ustawowe obligujące do wypłaty odprawy w przypadku rozwiązania umowy na mocy porozumienia stron. Wynika to chociażby z faktu, iż – jak sama nazwa wskazuje – obie strony zgadzają się na rozwiązanie umowy na wspólnie ustalonych warunkach, potwierdzając to swoimi podpisami. Wobec tego ewentualność wypłacenia rekompensaty pieniężnej oraz jej wysokość pozostają kwestią do negocjacji. Zaoferowanie potencjalnie dobrowolnej odprawy przy rozwiązaniu umowy za porozumieniem stron może jednak leżeć w interesie pracodawcy. Jeśli bowiem po rzekomo uzasadnionym wypowiedzeniu umowy dojdzie do rozprawy sądowej, może się okazać, że przesłanki wypowiedzenia są niewystarczające dla sądu pracy bądź pracodawca nie jest w stanie rzeczowo ich dowieść. Wówczas wypowiedzenie okazałoby się nieskuteczne, pracownik musiałby zostać przywrócony do pracy i uzyskałby prawo do otrzymania utraconego wynagrodzenia, mimo że nie świadczył pracy w okresie od zakończenia okresu wypowiedzenia do wydania wyroku przez sąd. Jest to więc dość istotne ryzyko, które można zażegnać właśnie poprzez rozwiązanie umowy na mocy porozumienia stron.
Jak wysoka może być odprawa?
Wysokość odprawy w Niemczech uzależniona jest od przyczyn jej wypłacenia oraz stażu pracy w firmie. W przypadku wypowiedzenia z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy pracownikowi przysługuje połowa miesięcznego wynagrodzenia brutto za każdy rok stażu pracy (zgodnie z § 1a KSchG). Niepełny rok zatrudnienia należy przy tym zaokrąglić w górę, o ile przepracowano w nim powyżej 6 miesięcy. Jeśli pracownik wygra proces o ochronę przed wypowiedzeniem, zwolnienie zostanie uznane za nieskuteczne, a przywrócenie do pracy nie będzie wchodziło w rachubę, wysokość odprawy ustalana jest przed sądem. W zależności od właściwości miejscowej sądu może się ona okazać wyższa bądź niższa. Zgodnie z § 10 ust. 1 KSchG nie powinna ona jednak przekraczać 12-krotności miesięcznego wynagrodzenia brutto. Z reguły ustalona przez sąd odprawa wynosi od ¼ do ½ miesięcznego wynagrodzenia brutto za każdy rok stażu pracy w firmie. Bardzo rzadko się zdarza, że zasądzana jest pełna wysokość miesięcznego wynagrodzenia brutto za każdy rok zatrudnienia. Ustawa o ochronie przed wypowiedzeniem przewiduje jednak wyższe odprawy dla starszych pracowników. Jeśli dana osoba ukończyła 50 lat, a jej staż pracy w firmie przekracza 15 lat, ustalona przez sąd odprawa może wynieść nawet 15-krotność miesięcznego wynagrodzenia brutto. Z kolei pracownik, który ukończył 65. rok życia i przepracował w firmie co najmniej 20 lat, może liczyć na odprawę wynoszącą nawet 18-krotność miesięcznej pensji brutto.
Co ma wpływ na wysokość odprawy?
Reguła ta nie obowiązuje jednak wówczas, gdy w momencie rozwiązania stosunku pracy pracownik osiągnął już ustawowy wiek emerytalny zdefiniowany w VI księdze niemieckiego kodeksu socjalnego (Sozialgesetzbuch). Na wysokość odprawy uzgadnianej przy rozwiązaniu umowy za porozumieniem stron lub uzyskiwanej na drodze pozasądowej ugody mają wpływ różnorakie kwestie. Jeśli na przykład pracownik chce rozwiązać umowę i jeszcze przed zakończeniem okresu wypowiedzenia podjąć nowe zatrudnienie, szanse na wypłacenie mu odprawy przez dotychczasowego pracodawcę są raczej znikome. Jeżeli jednak na rozwiązaniu umowy za porozumieniem stron zależy przede wszystkim pracodawcy, a dodatkowo mogą pojawić się zasadnicze wątpliwości co do przyczyn rozwiązania stosunku pracy, wówczas zdecydowanie wzrastają szanse na uzyskanie wysokiej rekompensaty pieniężnej. Aby walczyć o swoje interesy, pracownik może zawsze wnieść pozew do sądu pracy, co wiąże się ze sporym ryzykiem finansowym dla pracodawcy. Sąd może bowiem zasądzić relatywnie wysoką odprawę, sięgającą nawet jednokrotności miesięcznego wynagrodzenia brutto w przeliczeniu na rok zatrudnienia. Ostatecznie kwota odprawy uzależniona jest też od umiejętności negocjacyjnych wynajętego przez pracodawcę prawnika, z którego usług bez wątpienia warto skorzystać w przypadku grożącego sporu przed sądem.
