Ver.di, IG Metall i GdL to chyba najbardziej znane w Niemczech związki zawodowe. Jednak co dokładnie robią? Czym jest zbiorowy układ pracy (niem. Tarifvertrag), który podpisują członkowie? I czy pracownicy nim związani mogą strajkować? Co z pozostałymi zatrudnionymi?

Czym jest Gewerkschaft?

Gewerkschaft, czyli związek zawodowy to zrzeszenie składające się z pracowników i funkcjonujące dla pracowników. Reprezentuje ich gospodarcze, społeczne oraz kulturowe interesy przed pracodawcami i politykami. Członkowie określani są jako Gewerkschafter, czyli związkowcy.

Do obowiązków związków zawodowych należą przykładowo działania mające na celu podwyższenie wynagrodzenia, poprawienie warunków pracy czy zwiększenie możliwości współdecydowania. Związki zawodowe są partnerami negocjacyjnymi związków zrzeszających pracodawców i zawierają z nimi zbiorowe układy pracy.

Związki zawodowe muszą zwracać uwagę na rozwój firmy. To należy bowiem do interesów ich członków. Z tego powodu Gewerkschaften często domagają się inwestycji w firmach.

Wymogi skierowane do związków zawodowych

Prawną podstawę dla związków zawodowych stanowi artykuł 9 ustęp 3 niemieckiego Grundgesetz, według którego wszystkie osoby pracujące mają prawo do tworzenia zrzeszeń, w celu dbania o własne interesy w świecie pracy.

Związek zawodowy jest według niemieckiego prawa związkiem zawodowym, gdy:

• członkowie dobrowolnie się zrzeszają,
• celem jest wsparcie i dbanie o warunki pracy i gospodarcze,
• jest finansowo i organizacyjnie niezależny od stron trzecich, czyli od pracodawców, państwa, partii i kościoła,
• jest demokratycznie zorganizowany, czyli uprawniony do organizowania wyborów i zapewnia możliwość współdecydowania,
• jest gotowy i zdolny do zawierania zbiorowych układów pracy, do tego musi mieć odpowiednią ilość członków.

Jak funkcjonuje związek zawodowy?

By zapewnić wyższe wynagrodzenie i lepsze warunki pracy, związki zawodowe negocjują z pracodawcami. Jeśli jednak te się nie powiodą, pozostaje możliwość walki ekonomicznej (niem. Arbeitskampf).

W związkach zawodowych rozumiane są przez to przede wszystkim strajki. Im więcej osób bierze w nich udział, tym większą mają moc. Jednak najpierw członkowie muszą zadecydować o zorganizowaniu strajku w referendum. To nie jest wymagane w przypadku strajku ostrzegawczego.

Związek zawodowy wspiera strajkujących do końca walki ekonomicznej, zapewniając dwie trzecie wynagrodzenia brutto, którego pracodawca nie wypłaca z powodu zaprzestania wykonywania obowiązków. Poza tym związek zawodowy oferuje ochronę prawną. Później końcowy wynik negocjacji musi zostać przyjęty przez członków związku zawodowego w ponownym referendum. Wynikiem takich negocjacji może być zbiorowy układ pracy.

W sytuacji strajku pracowników pracodawcy mogą nie wpuścić członków związków zawodowych na teren zakładu lub do maszyn produkcyjnych. Nie muszą także płacić w tym czasie swoim zatrudnionym.

Związki zawodowe współpracują zazwyczaj z radami zakładowymi w firmach. Większość z nich składa się więc z członków Gewerkschaft. W firmach, w których nie ma rad zakładowych, związek zawodowy może wspierać pracowników w jej utworzeniu.

Jakie związki zawodowe funkcjonują w Niemczech?

W Niemczech w zależności od branży i sektora gospodarki funkcjonuje wiele związków zawodowych. Największa organizacja dachowa (niem. Dachorganisation) dla związków zawodowych to Deutscher Gewerkschaftsbund (DGB). Do niej należą:

• IG Bauen-Agrar-Umwelt (IG BAU),
• IG Bergbau, Chemie, Energie (IG BCE),
• Eisenbahn- und Verkehrsgewerkschaft (EVG),
• Gewerkschaft Erziehung und Wissenschaft (GEW),
• IG Metall,
• Gewerkschaft Nahrung-Genuss-Gaststätten (NGG),
• Gewerkschaft der Polizei (GdP),
• Vereinte Dienstleistungsgewerkschaft (Ver.di).

Poza tym w Niemczech funkcjonują inne związki dachowe (niem. Dachverband), jak Deutsche Beamtenbund (DBB) czy Christliche Gewerkschaftsbund (CGB) oraz wiele mniejszych związków zawodowych.

Czym jest Tarifvertrag?

Tarifvertrag, czyli zbiorowy układ pracy wiąże pracodawców stałymi warunkami pracy, dotyczącymi między innymi czasu pracy, podwyżek, premii czy dni urlopowych.

Co ciekawe, według badań Instytutu Badań nad Rynkiem Pracy i Aktywnością Zawodową wynika, że coraz mniej osób pracujących w Niemczech jest związanych zbiorowym układem pracy. Jeszcze w 2013 roku liczba ta wynosiła 58%. W 2020 roku spadła już do 43%. To zaskakujący wynik, ponieważ z badań Fundacji imienia Hansa Böcklera wynika, że pracownicy związani zbiorowym układem pracy cieszą się lepszymi warunkami pracy.

Czy pracownicy nienależący do związku zawodowego mogą strajkować?

Tak. Ich prawo do strajkowania nie jest zależne od członkostwa w związku zawodowym. Nie mają jednak prawa do otrzymywania 2/3 wynagrodzenia w czasie strajku.

Warto pamiętać, ze strajkowanie jest prawnie dozwolone tylko, gdy związek zawodowy wezwał do udziału w nim. Jeśli inna grupa, jak rada zakładowa będzie tego żądała, pracownik musi liczyć się z otrzymaniem nagany, a nawet zwolnieniem.

Jak zostać członkiem związku zawodowego?

Zasadniczo należy wypełnić wniosek. W większości przypadków jest to możliwe online.

Poza tym należy regularnie opłacać składkę członkowską. Ta finansuję między innymi usługi zapewniane przez związek zawodowy i pracowników administracyjnych. Wysokość składki członkowskiej podana jest w statucie związku zawodowego. Ta zależy najczęściej od wynagrodzenia brutto.

Czy pracodawca może zapytać mnie o członkostwo w związku zawodowym?

Tak, lecz tylko, gdy może rzeczowo uzasadnić swoje zainteresowanie tematem. To zasadniczo nie ma miejsca, gdy pracodawca nie jest związany zbiorowym układem pracy.

Prawo do zapytania przysługuje pracodawcy, gdy ten wynegocjował zbiorowe układy pracy z różnymi związkami zawodowymi. Tylko poprzez dopytanie może bowiem dowiedzieć się, jakie wynagrodzenie przysługuje pracownikami.

Przed zawarciem umowy o pracy, pracodawca zasadniczo nie może pytać o przynależność do związku zawodowego.