Niestety, nie zawsze to wystarcza. Osoby potrzebujące dodatkowego urlopu mogą wnioskować o tymczasowe zwolnienie z obowiązku wykonywania pracy, rezygnując tym samym z wynagrodzenia za okres, w którym nie będą pracować. Przyczyny skorzystania z bezpłatnego urlopu okolicznościowego mogą być bardzo różne, jak na przykład podróż, dokształcanie się, nagłe zdarzenie losowe, pogrzeb, opieka nad dzieckiem, opieka nad członkiem rodziny, studia, tak zwany urlop sabbatical, którego celem jest odpoczynek i regeneracja sił.
Czym jest urlop bezpłatny?
We wszystkich tych przypadkach pracodawca i pracownik muszą zwrócić uwagę na kilka ważnych kwestii. Podczas korzystania z urlopu bezpłatnego stosunek pracy nie ulega rozwiązaniu. Pracownik nie musi jednak wówczas świadczyć pracy, a pracodawca nie wypłaca mu ustalonego wynagrodzenia. Pracownikowi nie przysługuje wtedy również wynagrodzenie za czas choroby oraz dodatki za pracę w niedziele i święta. Zatrudniona osoba w dalszym ciągu jest objęta zakazem konkurencji oraz obowiązkiem zachowania tajemnicy zawodowej. Z kolei na pracodawcy dalej ciąży obowiązek opieki nad pracownikiem. Jeśli ma zastosowanie ustawowa ochrona przed wypowiedzeniem, zachowa ona moc również w czasie urlopu bezpłatnego.
Czy pracownikowi przysługuje prawo do urlopu bezpłatnego?
Nie. Pracownikom zasadniczo nie przysługuje ustawowe prawo do urlopu bezpłatnego. Decyzja o udzieleniu takiego wolnego leży w gestii pracodawcy. Jeśli nie wyrazi on zgody, pracownik jest zobowiązany do stawienia się w miejscu pracy. W przeciwnym razie będziemy mieli do czynienia z odmową wykonywania pracy ze strony zatrudnionej osoby, co może stać się bezpośrednią przyczyną wypowiedzenia. Istnieje jednak wiele wyjątków. Szczególne uregulowania mogą być zawarte na przykład w zbiorowym układzie pracy, porozumieniu zakładowym lub w umowie o pracę. Przykładem może być układ zbiorowy służb publicznych, zawierający następujący zapis: „W przypadku pojawienia się ważnych przyczyn pracownicy mogą otrzymać urlop okolicznościowy, podczas którego nie zachowują jednak prawa do wynagrodzenia”. Taką ważną przyczyną mogą być chociażby nagłe sprawy rodzinne lub dokształcanie zawodowe. W związku z tym na bezpłatny urlop okolicznościowy często decydują się np. rodzice małych dzieci. Również po wykorzystaniu ustawowego urlopu wychowawczego matka lub ojciec w dalszym ciągu mogą pozostać w domu, zajmując się swym potomstwem. Warto pamiętać, że również w takich sytuacjach pracodawcy przysługuje prawo odmowy udzielenia urlopu, kiedy np. firma w Niemczech zmaga się z niedoborami kadrowymi. W większości przypadków obie strony szybko dochodzą jednak do porozumienia. Ważne, by obustronne ustalenia zostały zawarte na piśmie. Pozwoli to uniknąć wszelkich nieporozumień w przyszłości.
Czy pracownik może otrzymać urlop bezpłatny w związku z chorobą dziecka?
Tak. Każdy z rodziców może wnioskować o urlop bezpłatny w celu sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wymiarze do 10 dni rocznie. Osoby samotnie wychowujące dziecko mogą otrzymać aż do 20 dni takiego bezpłatnego urlopu. Rodzic posiadający kilkoro dzieci może pozostać w domu maksymalnie 25 dni w roku, a jeśli wychowuje je samotnie – 50 dni. Dotyczy to jednak wyłącznie dzieci do ukończenia 12. roku życia, które zostały zgłoszone do ustawowego ubezpieczenia zdrowotnego przez jednego z rodziców i dla których nie można zorganizować innego rodzaju opieki. Konieczne jest też przedłożenie zaświadczenia lekarskiego. Podstawa prawna do otrzymania wolnego nie przysługuje w sytuacji zamknięcia żłobka czy przedszkola z powodu strajku ostrzegawczego. Z drugiej strony również w takich okolicznościach mamy do czynienia z „ważną przyczyną”. Rodzic może być więc nieobecny w pracy, jeśli nie był w stanie zorganizować opieki dla swojego dziecka i odpowiednio wcześnie poinformował o tym pracodawcę. Szef nie może wówczas wystosować upomnienia ani tym bardziej wypowiedzieć z tego powodu umowy o pracę.
Czy pracownikowi przysługuje urlop bezpłatny w celu sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny?
Zastosowanie znajduje tutaj ustawa o prawie do czasowej opieki (niem. Pflegezeitgesetz), która weszła w życie w 2008 roku. Zgodnie z jej zapisami pracownicy mogą uzyskać do 10 dni wolnego w roku w celu sprawowania opieki nad chorym krewnym. W swojej kasie opiekuńczej (niem. Pflegekasse) mogą też złożyć wniosek o zasiłek z tytułu opieki nad członkiem rodziny, otrzymując od 90 do 100% wysokości zarobków netto, utraconych w związku z nieobecnością w pracy. Jest to możliwe jedynie w odniesieniu do najbliższych krewnych. Należą do nich małżonkowie bądź partnerzy, dzieci, rodzice, dziadkowie, rodzeństwo, dzieci adoptowane lub przebywające w rodzinach zastępczych, teściowie oraz małżonkowie bądź partnerzy własnego dziecka. Osoby sprawujące dłuższą opiekę nad krewnym mogą otrzymać aż do 6 miesięcy bezpłatnego urlopu. Opisane wyżej prawo obowiązuje jednak wyłącznie w przedsiębiorstwach, które zatrudniają powyżej 15 pracowników.
Jakich zasad muszą przestrzegać pracodawcy?
Bardzo istotna jest zasada równego traktowania. Szef może ją naruszyć, gdy regularnie udzielał w przeszłości urlopu okolicznościowego jednemu pracownikowi, odmawiając go z kolei innej osobie w porównywalnej sytuacji. Poza tym należy pamiętać, iż w kryzysowej sytuacji pracodawca powinien spełnić obowiązek otoczenia pracownika szczególną opieką, gdy np. mieszkanie podwładnego zostało zalane lub przez odwołany lot utkwił on na lotnisku w drodze powrotnej z urlopu. Również tego rodzaju wypadki losowe mogą być czasem przesłanką do urlopu bezpłatnego.
Czy pracodawca może wysłać pracownika na urlop bezpłatny wbrew jego woli?
Nie. Nie istnieje ku temu jakakolwiek podstawa prawna. Urlop bezpłatny jest możliwy wyłącznie za zgodą pracownika.
Ubezpieczenie pracownika podczas urlopu bezpłatnego
Obowiązek ubezpieczeniowy w ustawowej kasie chorych jest zachowany przez pierwsze cztery tygodnie urlopu bezpłatnego. Po tym czasie pracodawca musi wyrejestrować pracownika, a stosunek pracy oficjalnie uznaje się za przerwany. Od tego momentu pracownik musi samodzielnie się ubezpieczyć – prywatnie bądź ustawowo. Najczęściej wybieraną opcją jest ubezpieczenie rodzinne przez pracującego małżonka. W przypadku osób ubezpieczonych dobrowolnie, które prowadzą np. działalność na własny rachunek, zmianie nie ulega właściwie nic. W dalszym ciągu normalnie odprowadzają swoje składki. Przy długotrwałym urlopie może to być problematyczne, gdyż mimo braku wpływów konieczne będzie ich regularne opłacanie. Patrząc z perspektywy pracodawcy, nie musi on odprowadzać składek na ubezpieczenie społeczne w czasie urlopu bezpłatnego, gdyż nie wypłaca on w tym czasie wynagrodzenia pracownikowi.
Czy podczas urlopu bezpłatnego pracownik zachowuje prawo do urlopu wypoczynkowego?
Nie. Brak świadczenia pracy jest równoznaczny z brakiem prawa do urlopu wypoczynkowego. Urlop wypoczynkowy nie jest naliczany za okres, w którym dana osoba przebywała na urlopie bezpłatnym.
