Zasadniczo prawo do urlopu wychowawczego ma każdy pracownik spełniający ustawowe wymogi. Dotyczy to zarówno osób uczących się zawodu, tych zatrudnionych na czas określony, jak i pracujących w ramach Minijob. Nie jest przy tym konieczna zgoda pracodawcy, a urlop wychowawczy jest możliwy w następujących przypadkach: opieka nad własnym (biologicznym lub adoptowanym) dzieckiem, opieka nad dzieckiem małżonka lub partnera (związek partnerski), opieka nad dzieckiem wychowywanym w rodzinie zastępczej, w wyjątkowych sytuacjach również opieka nad wnukiem, jeśli np. rodzic dziecka jest osobą małoletnią.
Nowe zasady urlopów wychowawczych od lipca 2015
W każdym z powyższych przypadków podstawowym warunkiem urlopu wychowawczego jest zamieszkiwanie pracownika z dzieckiem we wspólnym gospodarstwie domowym. Poza tym pracownik powinien w przeważającej części sam wychowywać dziecko i opiekować się nim oraz nie pracować więcej niż 30 godzin tygodniowo w czasie trwania urlopu. Pracowników, których dzieci przyszły na świat po 1 lipca 2015, obowiązują częściowo inne przepisy. Oznacza to między innymi, że urlop wychowawczy może być podzielony na maksymalnie 3 części i że maksymalnie 24 miesiące urlopu mogą zostać przeniesione na okres pomiędzy trzecim a ósmym rokiem życia dziecka. Takie przesunięcie nie wymaga już zgody pracodawcy, jak miało to miejsce wcześniej. Urlop wychowawczy wykorzystywany w późniejszym terminie musi zostać jednak zgłoszony odpowiednio wcześniej, tj. na 13 tygodni przed jego rozpoczęciem. Ustawowa ochrona przed wypowiedzeniem zaczyna się tutaj najwcześniej 14 tygodni przed początkiem urlopu wychowawczego.
Jak długo trwa urlop wychowawczy?
Maksymalny ustawowy okres urlopu wychowawczego wynosi 3 lata, ale rodzice mogą swobodnie zdecydować, czy i w jaki sposób chcieliby wykorzystać ten rodzaj urlopu. Mogą skorzystać z niego jednocześnie, zmieniać się lub każde z nich może podzielić go na 2 części. Urlop wychowawczy wykorzystywany do ukończenia przez dziecko trzeciego roku życia nie wymaga zgody pracodawcy.
Za zgodą pracodawcy pracownik może „odłożyć” do 12 miesięcy urlopu wychowawczego, przenosząc je na okres do ukończenia przez dziecko ósmego roku życia. Jeśli jednak w międzyczasie doszłoby do ewentualnej zmiany pracy, nowy szef nie jest zobligowany do stosowania się do uzgodnień poczynionych z poprzednim pracodawcą. W przypadku dzieci adoptowanych lub wychowujących się w rodzinach zastępczych urlop wychowawczy może być realizowany od momentu przejęcia opieki nad dzieckiem. Jednak i tutaj jego czas trwania ograniczony jest do chwili ukończenia przez dziecko ósmego roku życia.
Kiedy należy powiadomić pracodawcę o zamiarze skorzystania z urlopu wychowawczego?
Pracownik musi pisemnie zawiadomić pracodawcę o zamiarze skorzystania z urlopu wychowawczego najpóźniej na 7 tygodni przed jego rozpoczęciem. W przypadku urlopu wychowawczego mającego miejsce bezpośrednio po urodzeniu dziecka termin poinformowania pracodawcy kończy się 7 tygodni przed planowanym terminem porodu. W swoim wniosku pracownik powinien wiążąco określić, kiedy dokładnie w ciągu dwóch kolejnych lat chciałby korzystać z urlopu wychowawczego. Późniejsze zmiany ustaleń dozwolone są jedynie za zgodą pracodawcy lub w szczególnych przypadkach, gdy np. z ważnego powodu nie może dojść do przewidywanej zmiany rodzica korzystającego z urlopu.
Możliwy jest dalszy urlop wychowawczy
Początkowo pracownik musi określić się w kwestii urlopu wychowawczego jedynie na okres dwóch lat. Później może jednak zdecydować się na dalszy urlop, obejmujący trzeci rok życia dziecka. Wtedy również obowiązuje powiadomienie pracodawcy z siedmiotygodniowym wyprzedzeniem. Jeśli termin ten nie zostanie zachowany, początek urlopu ulega odpowiedniemu przesunięciu. Pracodawca zobligowany jest do wystawienia zaświadczenia o przebywaniu na urlopie wychowawczym.
Praca w trakcie urlopu wychowawczego
Jeśli w trakcie urlopu wychowawczego pracownica ponownie zajdzie w ciążę, ma prawo do zakończenia go przed czasem. Dzięki temu będzie mogła skorzystać z ustawowego okresu ochrony macierzyństwa w związku z kolejną ciążą oraz otrzymać dopłatę pracodawcy do zasiłku macierzyńskiego. Także w pewnych sytuacjach kryzysowych pracownik może zakończyć urlop rodzicielski przed czasem bez zgody pracodawcy, na przykład jeśli w związku z ciężką chorobą partnera zagrożona jest sytuacja materialna rodziny. W tego typu wyjątkowych przypadkach pracodawca może nie zgodzić się na wcześniejszy powrót pracownika jedynie wtedy, gdy wynika to z istotnych przyczyn leżących po stronie zakładu pracy. Odmowa musi nastąpić na piśmie w ciągu 4 tygodni.
Urlop wychowawczy a wypowiedzenie umowy o pracę
Pracownicy przebywający na urlopie wychowawczym objęci są szczególną ochroną przed wypowiedzeniem. W przeciwieństwie do zwykłej ochrony przed wypowiedzeniem obejmuje ona również osoby zatrudnione w małych przedsiębiorstwach. Ochrona ta rozpoczyna się w momencie poinformowania pracodawcy o chęci skorzystania z urlopu wychowawczego, najwcześniej na 8 tygodni przed jego rozpoczęciem. Jej koniec następuje w momencie zakończenia urlopu wychowawczego. W czasie jej trwania pracownik może zostać zwolniony wyłącznie za wcześniejszą zgodą odpowiednich organów. Właściwymi instytucjami w tych sprawach, w zależności od landu, są najczęściej Urząd Nadzoru Gospodarczego (niem. Gewerbeaufsichtsamt) lub Urząd Ochrony Pracy (niem. Arbeitsschutzbehörde). Powyższe instytucje mogą wyrazić zgodę na wypowiedzenie jedynie wtedy, gdy na przykład okaże się, że pracownica zatrudniona na stanowisku księgowej zdefraudowała pokaźną sumę firmowych pieniędzy lub pracodawca zmuszony jest do zamknięcia firmy.
Pracownik może wypowiedzieć umowę z końcem urlopu wychowawczego
Jeśli dwoje rodziców na zmianę przebywa na urlopie wychowawczym, ochroną przed wypowiedzeniem objęty jest zawsze rodzic aktualnie korzystający z urlopu. W przypadku podzielenia urlopu wychowawczego na kilka części ochrona przed wypowiedzeniem nie przysługuje pomiędzy nimi. Ochrona dotyczy również osób, które w czasie urlopu wychowawczego wykonują w danej firmie pracę na część etatu. Pracownik może wypowiedzieć stosunek pracy na koniec urlopu wychowawczego z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Umowa o pracę na czas określony automatycznie ulega rozwiązaniu z upływem okresu, na który została zawarta, nawet jeśli pracownik przebywa wtedy na urlopie wychowawczym.
Czy można pracować w czasie urlopu wychowawczego?
Zasadniczo pracownik przebywający na urlopie wychowawczym może być zatrudniony w skróconym wymiarze czasu pracy, nieprzekraczającym 30 godzin tygodniowo. Prawo do zmniejszenia wymiaru godzin istnieje jednak tylko w przedsiębiorstwach zatrudniających odpowiednią liczbę pracowników. Prawo do pracy na część etatu w trakcie urlopu wychowawczego przysługuje, jeśli firma zatrudnia więcej niż 15 pracowników, osoba zainteresowana taką pracą jest zatrudniona w danym zakładzie nieprzerwanie od ponad 6 miesięcy, czas pracy ma zostać zmniejszony na okres co najmniej dwóch miesięcy do 15–30 godzin tygodniowo, na przeszkodzie nie stoją żadne przyczyny leżące po stronie pracodawcy, wniosek o zmniejszenie wymiaru czasu pracy wpłynie do pracodawcy na piśmie z siedmiotygodniowym wyprzedzeniem.
Uwaga!
W małych przedsiębiorstwach, zatrudniających mniej niż 15 osób, nie przysługuje ustawowe prawo do zmniejszenia wymiaru godzin. Jest to możliwe tylko za zgodą i dzięki dobrej woli pracodawcy. Jeśli jednak dana osoba pracowała nie więcej niż 30 godzin tygodniowo jeszcze przed skorzystaniem z urlopu wychowawczego, pracodawca ma obowiązek dalszego zatrudnienia jej na tych samych zasadach w czasie jego trwania.
